Ιστορία (σκάκι, τάβλι)

Ιστορία (σκάκι, τάβλι)

[ Σκάκι ]

Η λέξη σκάκι προέρχεται από την ιταλική scacco η οποιά όμως προέρχεται από τα περσικά.

Παιχνίδια σχετιζόμενα με το σκάκι παίζονταν ήδη από την μακρυνή αρχαιότητα στην περιοχή από την Ελλάδα και την Αίγυπτο ως και την Κίνα. Όλες οι χώρες που βρίσκονται σε αυτήν την περιοχή διεκδικούν την καταγωγή του παιχνιδιού. Ένα τέτοιο παιχνίδι είχε φτάσει και στους Κέλτες ήδη πριν την Ρωμαϊκή κατάκτηση.
Το σκάκι είχε ήδη αποκτήσει την τελική σύγχρονή του μορφή στην δυτική Ευρώπη τον 15ο αιώνα. Οι μεταβολές των κανόνων τους τελευταίους πέντε αιώνες έχουν γενικά να κάνουν με την διαιτησία των αγώνων και όχι με το ίδιο το παιχνίδι.

Πολύ αρχαιότερα στο Βυζάντιο παιζόταν μια παραλλαγή του παιχνιδιού, το γνωστό ζατρίκιον. Το παιχνίδι αυτό πιθανότατα ήρθε κατευθείαν από τους Πέρσες. Μάλιστα η λέξη ζατρίκιον ετυμολογείται από την αρχαία περσικη shatranj που σημαίνει "βασιλικό παιχνίδι" (αυτό λογικά ερμηνεύεται από τον ιδιαίτερο ρόλο του βασιλιά στο παιχνίδι και όχι "επειδή παιζόταν από βασιλιάδες").

Παρόλο που το ζατρίκιο είναι πολύ αρχαιότερο από το σκάκι στην υπόλοιπη Ευρώπη, δεν είναι ο άμεσος πρόγονος του σύγχρονου σκακιού. Ο άμεσος πρόγονος του σκακιού ήρθε στην δυτική Ευρώπη από τους Άραβες. Οι Άραβες με την σειρά τους είχαν πάρει το παιχνίδι επίσης από τους Πέρσες.
Παλιότερα πολύ δημοφιλής ήταν η θεωρία ότι το σκάκι γενικά κατάγεται από ένα ινδικό παιχνίδι, το τσατούραγκα (chaturanga) περίπου το 600 μ.Χ., αλλά οι αποδείξεις θεωρούνται πια αδύναμες. Ακόμα και έτσι η Ινδία είναι πολύ δημοφιλής υπόθεση για την καταγωγή του σκακιού.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι από το αραβικό σκάκι οι κινήσεις του ίππου, του πύργου, του βασιλιά και σε μεγάλο βαθμό των πιονιών παραμμένουν αναλλοίωτες. Οι Άραβες κατασκεύαζαν επίσης και σκακιστικά προβλήματα. Κάποια, χάρις στην παραπάνω ομοιότητα, διατηρούν αναλλοίωτη την λειτουργικότητά τους, όπως στο παράδειγμα αριστερά. Οι βασικές μεταβολές που υπέστη έχουν να κάνουν με την κίνηση της βασίλισσας (η οποία στο σύγχρονο σκάκι έγινε πανίσχυρη) και του αξιωματικού. Άλλη διαφορά είναι η δυνατότητα των πιονιών να κινηθούν κατά δύο τετράγωνα στην πρώτη τους κίνηση καθώς και το ροκέ.
Ο πύργος αρχικά συμβόλιζε τα άρματα, αλλά με κάποιον τρόπο φαίνεται να συνδέθηκε και με τους πολιορκητικούς πύργους.

[ Τάβλι ]

Υπάρχουν δύο είδη επιτραπέζιων παιχνιδιών, τα "Παιχνίδια Mάχης" όπως είναι το σκάκι και τα "Παιχνίδια Ταχύτητας" όπως το backgammon. Ο στόχος στα παιχνίδια μάχης είναι να εξουδετερώσεις πρώτος τα πούλια του αντιπάλου βγάζοντας τα έξω από το παιχνίδι. Η κίνηση στα πούλια-πιόνια είναι συγκεκριμένη, καθορίζεται από κάποιους κανόνες και δεν χρησιμοποιούνται ζάρια. Αντίθετα, στα παιχνίδια ταχύτητας ο στόχος είναι να τρέξεις και να είσαι ο πρώτος που θα βγάλει τα πούλια του έξω απο το παιχνίδι, ακολουθώντας μια συγκεκριμένη πορεία. Εδώ χρησιμοποιούνται ζάρια τα οποία καθορίζουν την κίνηση και αυτός που μένει χωρίς πούλια μέσα στο παιχνίδι ειναι ο νικητής.

Το Backgammon στην αρχική του μορφή είναι το αρχαιότερο στην ιστορία των επιτραπέζιων παιχνιδιών γενικά. Εχει τις ρίζες του στην Μεσοποταμία, στην αρχαία Περσική αυτοκρατορία, γύρω στο 2600 π.Χ.
Ανασκαφές στους βασιλικούς τάφους στην πόλη Ur της Μεσοποταμίας μεταξύ του 1922 και 1934 από τον Αγγλο αρχαιολόγο Leonard Wooley, έβγαλαν στην επιφάνεια πέντε διακοσμημένα ξύλινα επιτραπέζια παιχνίδια, τα οποία έχουν αρκετές ομοιότητες με το σημερινό τάβλι και αποτελούν τα αρχαιότερα επιτραπέζια παιχνίδια που έχουν σωθεί μέχρι σήμερα. Μερικά χρόνια αργότερα απο αυτή την ανακάλυψη στην Ur, αρχαιολόγοι βρήκαν ένα παρόμοιο παιχνίδι σε κάποιο άλλο μέρος της Μεσοποταμίας.Κάτω απ' αυτό βρέθηκαν δύο σετ από πούλια και ζάρια τεσσάρων πλευρών. Κάθε παίχτης είχε επτά πούλια και έριχνε έξι ζάρια.

Εκείνη την εποχή ένα παρεμφερές παιχνίδι που ονομαζόταν "παιχνίδι των 30 τετραγώνων" ή "Senet" παιζόταν από τους αρχαίους Αιγύπτιους. Η αρχαιότερη απεικόνιση αυτού του παιχνιδιού υπάρχει σε μια τοιχογραφία στον τάφο του φαραώ Ηesy και χρονολογείται γύρω στο 2600 π.Χ. Η τοιχογραφία δείχνει ένα παιχνίδι με 7 πούλια για τον κάθε παίχτη, όπως ακριβώς εκείνο στη Μεσοποταμία. Πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ των δύο "παιχνιδιών ταχύτητας" αλλά δυστυχώς δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες.

Ο Ομηρος αναφέρει ότι οι μνηστήρες της Πηνελόπης (12ος αιώνας π.Χ.) περνούσαν την ώρα τους παίζοντας "πεττεία" ("Οδύσσεια" ι 107). Αργότερα τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Πλάτωνας εξηγεί πως "πεττεία" δεν είναι ένα συγκεκριμένο παιχνίδι αλλά γενικότερος όρος που αναφέρεται σε όσα παιχνίδια παίζονται με "πεσσούς" (πούλια). Ενώ "κυβεία" είναι το σύνολο των παιχνιδιών που παίζονται με ζάρια (κύβοι = ζάρια) και συνεχίζει λέγοντας πως και των δύο οι ρίζες βρίσκονται στην Αίγυπτο ("Φαίδρος" 274 d). Στο έργο του "Πολιτεία" όλα τα παιχνίδια με πεσσούς λέγεται ότι απαιτούν πολύ εξάσκηση για να βελτιωθεί κανείς, ενώ στο ίδιο έργο (487 β), συγκρίνει τα θύματα του Σωκράτη (που κατατροπώνει και ακινητοποιεί στη διαλεκτική) με "κακούς παίχτες πεττείας, οι οποίοι τελικά κατατροπώνονται και ακινητοποιούνται". Την ίδια εποχή ο Αριστοτέλης ("Πολιτικά" 1253 α) συγκρίνει τον άνθρωπο χωρίς πόλη "άπολις" με ένα απομονωμένο πούλι στο παιχνίδι "πεσσοί". Χρησιμοποιεί τη λέξη "άζυξ" για να περιγράψει το απομονωμένο πούλι. Η ίδια λέξη "άζυξ" χρησιμοποιείται πολύ αργότερα στο επίγραμμα του Αγαθιά για το παιχνίδι τάβλι του Ζήνωνα όπου σημαίνει "blot".(blot = ένα μόνο πούλι που μένει αφρούρητο και κατά συνέπεια ευάλωτο σε χτυπήματα).

Σήμερα γνωρίζουμε δύο συγκεκριμένα παιχνίδια που παίζονταν στην αρχαία Ελλάδα. Το πρώτο είναι οι "Πόλεις", ένα παιχνίδι μάχης, στο οποίο δεν χρησιμοποιούσαν ζάρια. Το δεύτερο είναι το "Γραμμαί" ή "Διαγραμμισμός", ένα παιχνίδι ταχύτητας, που παιζόταν με ζάρια. Ο Ευστάθιος γράφει (ΙΙ. VI 633) "διαγραμμισμός, ένα παιχνίδι "κυβείας", παιζόταν με εξήντα μαύρα και άσπρα πούλια, τα οποία μετακινούνταν στους πίνακες." Η λέξη "κυβεία" έχοντας χάσει την αρχική της έννοια ως ρίξιμο ζαριών, περιγράφει πλέον όλα τα παιχνίδια ταχύτητας.

Το 2ο αιώνα π.Χ. η Ρωμαική έκδοση του ελληνικού "Γραμμαί" ήταν το "Ludus Duodecim Scriptorum" (παιχνίδι των δώδεκα γραμμών). Παιζόταν σε τάβλι τριών σειρών και 12 στηλών και τα πούλια μειώθηκαν στα 30 (15 άσπρα, 15 μαύρα). Κάθε παίχτης έριχνε 3 ζάρια ενώ όλα τα πούλια του ξεκινούσαν από το αρχικό του τετράγωνο. Στο πίσω μέρος ενός μπρούτζινου Ρωμαικού καθρέπτη της ίδιας περιόδου (αριστερή φωτογραφία), απεικονίζονται ένας άνδρας και μια γυναίκα να κάθονται μπροστά από ένα τάβλι. Μπορούμε να διακρίνουμε τις 12 γραμμές στο τάβλι και την επιγραφή πάνω από τη γυναίκα "devincam" που σημαίνει "νομίζω πως σε νίκησα". Γύρω στο 50 μ.Χ. το παιχνίδι έγινε πιο γρήγορο, αφαιρώντας τη μεσαία σειρά, με αποτέλεσμα το βυζαντινό "tabula" ή "τάβλι".

Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ζήνων (480 μ.Χ.), κάποτε είχε τόσο μεγάλη ατυχία παίζοντας τάβλι, ώστε η συγκεκριμένη θέση να καταγραφεί εκατό χρόνια αργότερα από τον Αγαθιά, συγγραφέα επιγραμμάτων, στα Μύρηνα της Μικράς Ασίας. Ο Ζήνων είχε τα άσπρα και φέρνοντας με τα 3 ζάρια 6-5-2, αναγκάστηκε να σπάσει τις πόρτες του, διαλύοντας τη θέση του. (κάνε κλικ εδώ για την ακριβή θέση). Αργότερα τον 6ο αιώνα άρχισαν να χρησιμοποιούν 2 ζάρια μόνο και το παιχνίδι διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Ασία. Παιζόταν χωρίς την έννοια του διπλού παιχνιδιού "gammon", της διπλής ζαριάς (το 6-6 έδινε δύο εξάρια κι όχι τέσσερα) και χωρίς το βίδο. Το ονόμαζαν "Alea" στη Ρώμη, "Tables" στην Αγγλία, "Tric-Trac" στη Γαλλία, "Nardi" ή "Nardishir" στην Περσία, "T'shu-p'u" στην Κίνα, "Sugoroku" στην Ιαπωνία και πλησίαζε όλο και περισσότερο στη σημερινή του μορφή.

Στο Μεσαίωνα η εκκλησία αφόρισε το παιχνίδι (πιθανότατα επειδή ήταν συνυφασμένο με τον τζόγο) και αρκετές φορές προσπάθησε να το καταργήσει. Το 1254 ο βασιλιάς Λουδοβίκος ο 9ος της Γαλλίας (Αγιος Λουδοβίκος), απαγόρευσε το παιχνίδι στην αυλικούς του και στη συνέχεια επέκτεινε την απαγόρευση σε όλο το λαό του. Μια από τις τελευταίες προσπάθειες για να καταργηθεί το παιχνίδι ήταν το 1526 στην Αγγλία, από τον καρδινάλιο Wolsay αυλικό του Ερρίκου του 8ου, ο οποίος διέταξε όλα τα τάβλια να καούν. Για να ξεγελάσουν τους διώκτες τους έφτιαχναν τα τάβλια έτσι ώστε να διπλώνουν στα δύο, σαν βιβλία κι έτσι να είναι πιο εύκολο να τα κρύψουν. Αυτή η "διπλωμένη" μορφή τους είναι εκείνη που επικράτησε έως και σήμερα για την κατασκευή ταβλιών.

Παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν την ονομασία "tables" (τάβλι) μέχρι και το 17ο αιώνα, το 1645 εμφανίστηκε η ονομασία "backgammon" η οποία λέγεται πως προέρχεται από το Αγγλοσαξονικό "baec" (πίσω) και "gamen" (παιχνίδι), δηλαδή ένα παιχνίδι στο οποίο τα πούλια μπορούν να γυρίσουν πίσω από την αρχή. Μια άλλη θεωρία λέει ότι ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν ένα παιχνίδι κρυμένο πίσω από το σκάκι, για να μην το βρίσκουν οι φανατικοί διώκτες του.

Το 1743 ο Αγγλος Edmond Hoyle, διάσημος παίκτης και συγγραφέας, δημοσίευσε μία εργασία στο backgammon όπου σταθεροποιήθηκαν και αναλύθηκαν λεπτομερώς οι κανόνες του παιχνιδιού. Αυτοί οι κανόνες παρέμειναν σταθεροί για περίπου δύο αιώνες, όταν γύρω στο 1925 κάποιος (που ακόμα παραμένει άγνωστος) στις ΗΠΑ, παρουσίασε για πρώτη φορά το "βίδο" (doubling cube). Πρότεινε πως, όταν είναι η σειρά του και πριν ρίξει τα ζάρια, ο παίκτης μπορεί αν θέλει να διπλασιάσει τους πόντους που παίζεται το παιχνίδι.Ο αντίπαλος μπορεί να αρνηθεί, όμως σε αυτή την περίπτωση το παιχνίδι τελειώνει και ο παίκτης που πρότεινε το διπλασιασμό κερδίζει το παιχνίδι στους αρχικούς του πόντους. Στην περίπτωση που ο παίκτης δέχτηκε το βίδο έχει το δικαίωμα να ξαναδιπλασιάσει τους πόντους με τη σειρά του, πριν ρίξει τα ζάρια. Με την είσοδο του βίδου στο παιχνίδι το ενδιαφέρον μεγάλωσε για το backgammon προσθέτοντας έναν επιπλέον παράγοντα ρίσκου και απαιτώντας νέα επίπεδα στρατηγικής και ικανοτήτων. Οι κανόνες τροποποιήθηκαν λίγο το 1931 από μια επιτροπή backgammon στη λέσχη τένις της Νέας Υόρκης των ΗΠΑ και σταθεροποιήθηκαν στη σημερινή τους μορφή. Ακόμα και ο Thomas Jefferson έπαιζε το παιχνίδι και μάλιστα κρατούσε ιστορικό για τα κέρδη του σε ένα ημερολόγιο τον Ιούνιο του 1776, την ίδια χρονιά που έγραψε την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας.

Σήμερα, χάρη στην εξέλιξη των υπολογιστών και του διαδικτύου, το backgammon γίνεται ολοένα και πιο γνωστό. Λογισμικό έχει φτιαχτεί για να αναλύονται δύσκολες θέσεις μέσα σε λίγα λεπτά και το επίπεδο των παιχτών έχει ανέβει κατακόρυφα. Το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε και χιλιάδες άνθρωποι απ΄ όλο τον κόσμο παίζουν backgammon από την άνεση του σπιτιού τους. Το παιχνίδι μπαίνει σε μία νέα εποχή, που οι αρχαίοι του δημιουργοί δε θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν.